Khác biệt giữa bản sửa đổi của “Đức”

'''[[Đức|Đức]]''' là một quốc gia thuộc [[Trung Âu|Trung Âu]]. (Quốc danh chính thức hiện nay là '''Cộng hoà liên bang [[Đức|Đức]]''', tiếng [[Đức|Đức]]: ''Bundesrepublik Deutschland'') là một quốc gia liên bang nằm ở [[Trung Âu|Trung Âu]] và có chung đường biên giới với các nước [[Đan Mạch|Đan Mạch]] (về phía Bắc), [[Ba Lan]] và [[Séc|Séc]] (phía Đông), [[Áo|Áo]] và [[Thụy Sĩ|Thụy Sĩ]] (về phía Nam), [[Pháp]], [[Luxembourg|Luxembourg]], [[Bỉ|Bỉ]] và [[Hà Lan|Hà Lan]] (về phía Tây).

Lãnh thổ [[Đức|Đức]] trải rộng 357.021 km vuông và có khí hậu ôn đới. Với gần 82 triệu người, [[Đức|Đức]] là nước có dân số lớn nhất trong [[Liên minh châu Âu|Liên minh châu Âu]] và là nước có số dân nhập cư lớn thứ ba trên thế giới. Danh xưng "Đức" trong tiếng Việt là giản xưng của '''[[Đức|Đức]] [[Ý|Ý]] Chí''' (Trung văn: 德意志), dịch danh Trung văn của quốc hiệu nước [[Đức|Đức]].

Nước [[Đức|Đức]] nằm trong Trung Âu, giữa 47°16′15″ và 55°03′33″ [[vĩ độ]] bắc và 5°52′01″ và 15°02′37″ [[kinh độ]] đông. Về phía bắc [[Đức|Đức]] có ranh giới với Đan Mạch (có chiều dài 67 km), về phía đông-bắc là [[Ba Lan|Ba Lan]] (442 km), về phía đông là Séc 811 km), về phía đông nam là Áo (815 km không kể ranh giới trên hồ [[Bodensee|Bodensee]]), về phía nam là Thụy Sĩ (316 km, với biên giới của lãnh thổ bên ngoài (tiếng Anh: ''exclave'') [[Büsingen|Büsingen]] nhưng không kể ranh giới trên hồ Bodensee), về phía tây nam là [[Pháp|Pháp]] (448 km), về phía tây là Luxembourg (135 km) và Bỉ (156 km) và về phía tây bắc là [[Hà Lan|Hà Lan]] (567 km). Chiều dài ranh giới tổng cộng là 3.757 km. Trong khi ở phía Tây-Bắc bờ biển của [[biển Bắc|biển Bắc]] và ở phía Đông-Bắc là [[biển Baltic|biển Baltic]] tạo thành biên giới quốc gia tự nhiên thì về phía Nam nước [[Đức|Đức]] là một phần của dãy núi [[Anpơ|Anpơ]].

Lãnh thổ bên ngoài duy nhất của [[Đức|Đức]] là Büsingen nằm trong vùng thượng lưu sông Rhein thuộc về [[Konstanz (huyện)|huyện Konstanz]] của bang [[Baden-Württemberg]]. Büsingen có diện tích là 7,62 km² và được bao bọc hoàn toàn bởi 3 [[bang (Thụy Sĩ)|bang]] là [[Schaffhausen (bang)|Schaffhausen]], [[Thurgau]] và [[Zürich (bang)|Zürich]]. Ngoài ra còn có [[Kleinwalsertal]] thuộc Áo và nếu bằng đường bộ hay bằng đường thủy thì chỉ xuyên qua lãnh thổ quốc gia [[Đức|Đức]] mới có thể đến được.

Vùng đất Germania nơi nhiều man tộc German sinh sống đã được biết đến và có trong các tài liệu cổ từ trước năm 100. Họ được tôn vinh vì khát vọng độc lập dân tộc cao cả, dù gần sát Đế quốc La Mã hùng cường. Bắt đầu từ thế kỷ 10, lãnh thổ của [[Đức|Đức]] là phần giữa của Đế quốc La Mã Thần thánh cho đến năm 1806. Thế kỷ 16, miền Bắc [[Đức|Đức]] trở thành trung tâm của cuộc cải cách Kháng Cách, với cuộc cải cách tôn giáo của Thánh Martin Luther.

Vào thế kỷ 18, một Vương quốc Kháng Cách là Phổ, dưới triều đại của vị anh quân, đánh thắng được người Áo đứng đầu Đế quốc, để rồi vươn lên thành một trong những liệt cường Âu châu, mang lại niềm vinh quang cho dân tộc [[Đức|Đức]]. Vị Thủ tướng kiệt xuất Otto von Bismarck đã tiến thành công cuộc thống nhất nước [[Đức|Đức]] với chiến thắng trong các cuộc chiến tranh chống Đan Mạch và Áo, để rồi nước [[Đức|Đức]] lần đầu tiên được thống nhất vào giữa cuộc chiến tranh [[Pháp|Pháp]]-Phổ vào năm 1871 trở thành một quốc gia dân tộc lớn mạnh vào thời kỳ cận - hiện đại. Sau Chiến tranh thế giới lần hai, năm 1949, nước [[Đức|Đức]] bị chia cắt thành hai quốc gia, Cộng hòa Dân chủ [[Đức|Đức]] (Đông [[Đức|Đức]]) và Cộng hòa Liên bang [[Đức|Đức]] cũ (Tây [[Đức|Đức]]). Vào năm 1990, với sự sụp đổ của bức tường Berlin, nước [[Đức|Đức]] thống nhất. Tây [[Đức|Đức]] là thành viên sáng lập của Các cộng đồng [[Châu Âu|Châu Âu]] (EC) vào năm 1957, trở thành Liên minh [[Châu Âu|Châu Âu]] năm 1993. [[Đức|Đức]] thuộc khu vực Schengen và dùng đồng Euro năm 1999.

Nước [[Đức|Đức]] thuộc về vùng khí hậu ôn hòa Trung Âu, trong khu vực của vùng gió Tây và nằm trong khu vực chuyển tiếp giữa khí hậu biển trong Tây Âu và khí hậu lục địa trong Đông Âu. Ngoài những yếu tố khác, khí hậu chịu ảnh hưởng của dòng hải lưu Golfstream tạo nên những trị khí hậu ấm áp khác thường so với vị trí vĩ độ này.

Điều kiện thời tiết khắt nghiệt như hạn hán kéo dài, gió xoáy (Tornado), băng giá lạnh với nhiệt độ cực thấp hay nóng cao độ tương đối hiếm. Thế nhưng thỉnh thoảng vẫn xuất hiện giông bão mà đã gây ra nhiều thiệt hại nặng như trong năm 2000 và 2002. Tại [[Đức|Đức]] cũng thường hay xảy ra nước lũ sau thời gian mưa nhiều trong mùa hè (lũ lụt Oder năm 1997, lũ lụt Elbe năm 2002) hay sau khi tan tuyết trong mùa đông mà có thể dẫn đến lụt và gây tàn phá nặng. Việc hay có nước lũ tại sông Rhein có thể là do việc đắp đập và đào thẳng sông Rhein trong thế kỷ 19 dưới sự lãnh đạo của Tulla đã xóa bỏ các vùng ngập nước tự nhiên trước kia của con sông này. Hạn hán chủ yếu chỉ xảy ra ở vùng đông bắc nước [[Đức|Đức]] nhưng đôi lúcl[[Úc|Úc]] cũng ảnh hưởng đến trên toàn nước [[Đức|Đức]] như lần cuối cùng là trong đợt nóng năm 2003.

Nước [[Đức|Đức]] là một liên bang, điều đó có nghĩa là hệ thống chính trị của [[Đức|Đức]] được chia ra làm hai cấp: cấp liên bang, đại diện cho quốc gia về mặt đối ngoại, và cấp tiểu bang của từng bang một. Mỗi cấp đều có cơ quan nhà nước riêng của hành pháp[[Pháp|Pháp]], lập pháp[[Pháp|Pháp]] và tư pháp[[Pháp|Pháp]].

Quốc hội Liên bang và Hội đồng Liên bang cùng quyết định về luật lệ của liên bang và có quyền sửa đổi Hiến pháp[[Pháp|Pháp]] với đa số 2/3 trong cả hai cơ quan. Quốc hội tiểu bang quyết định về luật lệ cho từng tiểu bang. Mặc dầu các nghị sĩ không phải tuân theo chỉ thị nhưng những quyết định trước đó trong các đảng phái chiếm ưu thế trong việc ban hành luật lệ.

Hành pháp[[Pháp|Pháp]] ở cấp liên bang được hình thành bởi chính phủ liên bang do thủ tướng liên bang lãnh đạo. Thủ hiến tiểu bang (Ministerpräsident) lãnh đạo hành pháp[[Pháp|Pháp]] ở cấp tiểu bang. Các cơ quan hành chính ở cấp liên bang và tiểu bang được điều hành bởi các bộ trưởng đứng đầu các cơ quan nhà nước.

[[Đức|Đức]] là một nước cộng hòa liên bang gồm 16 bang (gọi là "Bundesländer" hoặc rút ngắn "Länder" trong tiếng [[Đức|Đức]]). Ba'' Bundesländer'' là thực sự thành bang: [[Berlin]], [[Bremen]] và [[Hamburg]]. Các quốc gia có thể được tạm chia theo địa lýl[[Ý|Ý]] như liệt kê dưới đây, mặc dù có những nhóm khác. Theo truyền thống, sự phân chia giữa phía bắc và phía nam là đáng chú ý[[Ý|Ý]] nhất, vì 1945-1990 nowadys kỳ sự phân chia giữa phía đông và phía tây có thể được.

*[[Berlin|Berlin]] — thủ đô [[Đức|Đức]], thành phố bị chia cắt trong chiến tranh Lạnh.

*[[Bremen]] — một trong những thành phố quan trọng nhất ở miền bắc nước [[Đức|Đức]], khu phố cổ của nó sẽ khiến du khách quan tâm lịch sử ưa thích

*[[Düsseldorf|Düsseldorf]] — thủ đô thời trang và mua sắm [[Đức|Đức]]

*[[Frankfurt|Frankfurt]], thủ đô tài chính [[Đức|Đức]]

*[[Hamburg|Hamburg]] — thành phố lớn thứ nhì [[Đức|Đức]]

[[Đức|Đức]] là một thành viên của Hiệp ước Schengen. Không có kiểm soát biên giới giữa các quốc gia đã kýk[[Ý|Ý]] kết và thực hiện các điều ước quốc tế - Liên minh [[Châu Âu|Châu Âu]] (ngoại trừ Bulgaria, Cyprus, Ireland, [[Romania|Romania]] và Vương quốc Anh), Iceland, Liechtenstein, Na Uy và Thụy Sĩ. Tương tự như vậy, thị thực được cấp cho bất kỳ thành viên Schengen có giá trị trong tất cả các nước khác đã kýk[[Ý|Ý]] kết và thực hiện các điều ước quốc tế. Nhưng hãy cẩn thận: không phải tất cả các thành viên EU đã kýk[[Ý|Ý]] hiệp ước Schengen, và không phải tất cả các thành viên trong khối Schengen là một phần của Liên minh [[Châu Âu|Châu Âu]]. Điều này có nghĩa rằng có thể có vị trí kiểm tra hải quan nhưng không có kiểm tra xuất nhập cảnh (đi du lịch trong khối Schengen nhưng đến / từ một quốc gia không thuộc EU) hoặc bạn có thể phải rõ ràng nhập cư nhưng không hải quan (đi du lịch trong EU nhưng đến / từ một không Schengen nước).

Các sân bay ở [[Châu Âu|Châu Âu]] do đó chia thành khu vực "Schengen" và "không Schengen", trong đó trên thực tế có vai trò như "nội địa" và phần "quốc tế" ở nơi khác. Nếu bạn đang bay từ bên ngoài [[Châu Âu|Châu Âu]] thành một nước thuộc khối Schengen và tiếp tục khác, bạn sẽ rõ ràng xuất nhập cảnh và hải quan tại quốc gia đầu tiên và sau đó tiếp tục đến đích của bạn không có kiểm tra thêm. Đi lại giữa các thành viên trong khối Schengen và một nước không thuộc khối Schengen sẽ dẫn đến việc kiểm tra biên giới bình thường. Lưu ý[[Ý|Ý]] rằng bất kể bạn đang đi du lịch trong khu vực Schengen hay không, nhiều hãng hàng không vẫn sẽ nhấn mạnh khi nhìn thấy thẻ ID của bạn hoặc hộ chiếu.

Công dân của EU và EFTA (Iceland, Liechtenstein, Na Uy, Thụy Sĩ) nước chỉ cần một chứng minh thư quốc gia hợp lệ hoặc hộ chiếu nhập cảnh - trong trường hợp không họ sẽ cần phải có thị thực cư trú lâu lúcl[[Úc|Úc]] nào bất kỳ.

Chỉ có công dân của các nước không phải EU/EFTA sau đây không cần phải có thị thực nhập cảnh vào khu vực Schengen: Albania *, Andorra, Antigua và Barbuda, [[Argentina|Argentina]], [[Úc|Úc]], Bahamas, Barbados, Bosnia và Herzegovina *, [[Brazil|Brazil]], Brunei, [[Canada|Canada]], [[Chile|Chile]], Costa Rica, Croatia, El Salvador, [[Guatemala|Guatemala]], Honduras, Israel, [[Nhật Bản|Nhật Bản]], Macedonia *, [[Malaysia|Malaysia]], Mauritius, [[Mexico|Mexico]], Monaco, Montenegro *, New Zealand, Nicaragua, Panama, Paraguay, Saint Kitts và Nevis, San Marino , Serbia * / **, Seychelles, Singapore, [[Hàn Quốc|Hàn Quốc]], [[Đài Loan|Đài Loan]] *** (Trung Hoa Dân Quốc), [[Hoa Kỳ|Hoa Kỳ]], Uruguay, Vatican City, [[Venezuela|Venezuela]], bổ sung người có chức Quốc gia Anh (ở nước ngoài), Hồng Kông hay Macao.

Sân bay Frankfurt là sân bay lớn nhất [[Đức|Đức]]. Vietnam Airlines và Lufthansa có tuyến bay thẳng giữa [[Hà Nội|Hà Nội]] và [[Thành phố Hồ Chí Minh|Thành phố Hồ Chí Minh]] với Frankfurt. Từ Frankfurt có thể đi máy bay hoặc tàu lửa tốc độ cao đến các thành phố lớn của [[Đức|Đức]].

Ngôn ngữ nói và viết chính thức là tiếng [[Đức|Đức]]. Bên cạnh tiếng [[Đức|Đức]] là các ngôn ngữ của những dân tộc thiểu số đã sống lâu đời tại [[Đức|Đức]] mà đã được công nhận là ngôn ngữ chính thức như tiếng Đan Mạch và các tiếng nói của người Sorben và Friesen.

Martin Luther đã góp phần vào việc phát triển của tiếng [[Đức|Đức]] chuẩn trong thế kỷ 16 với việc dịch Kinh Thánh của ông. Jahann Christoph Adelung xuất bản năm 1871 quyển tự điển lớn đầu tiên. Đột phá lớn tiến tới một cách viết tiếng [[Đức|Đức]] thống nhất là quyển "Tự điển chính tả tiếng Đức" của Konrad Duden (1080) là quyển sách đã được chấp nhận là cơ sở của chính tả của cơ quan nhà nước trong cuộc cải tổ cách viết chính tả năm 1901 sau vài thay đổi nhỏ. Mãi đến năm 1996 mới có cuộc cải tổ cách viết mới.

Tiếng [[Đức|Đức]] đã từng một thời là ngôn ngữ chung (lingua franca) ở trung tâm [[Châu Âu|Châu Âu]], Bắc Âu và Đông Âu. Ngày nay tiếng [[Đức|Đức]] là một trong những ngôn ngữ được dạy nhiều nhất trên thế giới, và là ngoại ngữ được yêu chuộng thứ hai sau tiếng Anh ở [[Châu Âu|Châu Âu]].

Ngoại ngữ được dạy ưu tiên trong trường học là tiếng Anh, kế tiếp theo đó là tiếng [[Pháp|Pháp]] và sau đó là tiếng La tinh. Trong những năm gần đây tiếng [[Tây Ban Nha|Tây Ban Nha]] ngày càng được ưa chuộng hơn.

Ẩm thực ở [[Đức|Đức]] rất đa dạng và thay đổi tùy theo vùng. Ẩm thực [[Đức|Đức]] nổi tiếng trước tiên là các món ăn "nặng" như giò heo luộc với bắp cải ngâm chua (Sauerkraut). Ở phía nam người ta còn dùng nhiều mì sợi các loại. Các món ăn đặc sản còn có xúcx[[Úc|Úc]] xích trắng (Weißwurst) ở Bayern hay bao tử heo (Saumagen) ở vùng Pfalz. Ngoài ra người [[Đức|Đức]] rất yêu thích bia (cũng khác nhau tùy theo vùng) và rượu vang. Vì theo điều kiện khí hậu nên trồng và uống rượu vang phổ biến ở phía tây và Nam của [[Đức|Đức]] nhiều hơn là ở phía bắc và Đông.

Ở [[Đức|Đức]] có trên 200 loại Wurst, tức là xúcx[[Úc|Úc]] xích làm từ thịt bê, thịt lợn, óc heo, mù tạc, gia vị và bột cà ri. Mỗi vùng lại có một loại xúcx[[Úc|Úc]] xích riêng của mình, từ loại xúcx[[Úc|Úc]] xích trắng của Bavaria với rau mùi tây và hành cho đến xúcx[[Úc|Úc]] xích Chipolata nướng trên than hồng.

Ở một số vùng, nhất là Baden-Wüttermberg, Moselle, Frankfurt và Bavaria, người ta đặc biệt quan tâm đến chất lượng thực phẩm. Đây cũng là những vùng sản xuất rượu vang. Những đặc sản địa phương ở đây gồm có lươn, xúp mận và rau, cá lục tươi ở Hamburg; món Hoppel Poppel, trứng ốp lết với khoai tây và thịt xông khói ở Berlin; heo sữa và giò heo quay ở Bavaria; thịt xông khói ăn với bánh mì Pumpernickel ở Westphalia; cá luộc hoặc chiên có phủ vụn bánh mì, đặc biệt là cá trê sông Donau gần Passau; xúcx[[Úc|Úc]] xích đủ các kiểu ở Nürnberg; nước xốt rau xanh với thịt heo bằm hoặc thịt bò ở Frankfurt.